Menu

Onderdeel van Pixfactory

Kerkuil-flitsen

In het donker vliegt deze geweldige uil geruisloos rond om zijn prooi te lokaliseren en vervolgens te vangen. Een vogel die in de nacht vliegt, dat is geen makkelijke prooi voor de natuurfotograaf. Het is verleidelijk om flitslicht te gebruiken. Maar kun je dat zomaar doen zonder de uil te verblinden of zelfs blijvende schade toe te brengen? In dit artikel een paar onderzoeken op een rij.
Kopportret van de kerkuil. Fotograaf: Johan de Vos

De prooidieren van de kerkuil zijn vooral muizen, die hij jaagt in de buurt van boerderijen, die omringd zijn door open tot half open gebieden. De 300 tot 400 gram zware kerkuil broedt meestal in boerderijen, vaak op plekken waar broedgelegenheden zijn aangelegd in de vorm van nestkasten in schuren. Dat heeft deze relatief kleine uil met zwarte ogen hard nodig gehad. Momenteel telt Nederland een stabiele populatie sinds 2008 van een kleine 3000 broedparen per jaar (Sovon). Dat is een enorme vooruitgang in vergelijking met de jaren ’80. Toen telde Nederland slechts 100 broedparen (kerkuil.com).

Vaak roesten (rusten en slapen) deze uilen in schuren of op zolders. Daar zijn kerkuilen goed te fotograferen. Maar zodra ze vliegen wordt het lastig. De bij veel vogelaars bekende kerkuil in Zuid-Holland was vaak tegen het einde van de dag al actief als er nog voldoende licht was om te fotograferen. Dat werd bekend bij veel fotografen en dat zorgde (volgens veel vogelliefhebbers) voor dusdanige verstoring dat de uil uiteindelijk is doodgereden. Dat bracht een grote discussie teweeg op Birdpix.nl.

Is flitslicht schadelijk?

Het zijn zeldzame situaties waarin je overdag kerkuilen kunt fotograferen en daarom gebruiken veel fotografen kunstlicht om de kerkuil ’s nachts op de plaat te zetten. Lekker makkelijk toch? Dan hebben we zelf de regie in handen. We kunnen namelijk exact bepalen waar het licht vandaan komt. Het zorgt er ook nog eens voor dat we snelle sluitertijden kunnen gebruiken. Maar is het kunstlicht dat wij gebruiken wellicht schadelijk voor de kerkuil zelf?

Een prachtige verschijning, de kerkuil.
Een prachtige verschijning, de kerkuil. Fotograaf: Johan de Vos
Prooi overdracht.
Prooi overdracht. Fotograaf: Johan de Vos

Uit de praktijk zijn er veel verhalen bekend over kerkuilen en flitslicht. Mensen zeggen dat ze tijdelijk verblind zijn, dat het schade toebrengt aan het netvlies van de kerkuilen, dat het alleen maar zorgt voor een toename van stress bij de vogels of dat ze slechts even moeten wennen aan de nieuwe lichtomstandigheden en er geen enkel nadeel aan ondervinden. Ik ben op zoek gegaan naar wat de wetenschap hierover zegt en dat kon ik vrij gemakkelijk vinden. Er zijn diverse wetenschappers die zich erover hebben uitgelaten, toch er is geen eensluidend wetenschappelijk bewijs wat flitslicht voor effect heeft op de ogen van de kerkuil. Op het internet zijn er wel allerlei theorieën te vinden, die elkaar soms tegenspreken: het zou het netvlies blijvend beschadigen, het zou ervoor zorgen dat de uil voor een aantal seconde blind is waardoor de uil overal tegenaan kan vliegen, maar ook verklaringen dat het geen enkele invloed heeft op het zicht van de uil door zeer snelle aanpassingen van de ogen aan de lichtomstandigheden.

Een uur lang blind?

Prof. Jack Pettigrew is een specialist op het gebied van fysiologie (zicht, gevoel en horen) die zich heeft uitgelaten over het gebruik van flitslicht bij uilen. Allereerst zegt Pettigrew dat het netvlies van elke vogel is aangepast aan het felle licht van de zon en dat zij daarbij een kleurenbeeld kunnen creëren. Vogels die ’s nachts actief zijn kunnen dit eveneens. Zij kunnen dit een stuk beter dan de meeste zoogdieren die ’s nachts actief zijn. Wanneer je als fotograaf een permanent licht richt op een vogel, welke soort dan ook, zou dit geen enkele schade toebrengen aan het zicht van de vogel, volgens de professor. Dat blijkt ook uit zijn praktijkervaring bij zijn onderzoek over vogels in de Diamantina, waarbij hij 50 Watt en 100 Watt lampen gebruikte. Zijn conclusie is dat de lampen geen blijvend letsel veroorzaken aan de ogen van de uil, maar dat het felle licht wel kan zorgen voor een blinde periode tot maar liefst een uur. Dat is niet niks. Wanneer dit uur zeer belangrijk was voor de overleving van de betreffende vogel, kan het nog weleens fatale gevolgen hebben, aldus Prof. Jack Pettigrew.

De eieren van de kerkuil.
De eieren van de kerkuil. Fotograaf: Johan de Vos
Uilskuikens
Uilskuikens Fotograaf: Johan de Vos

Onnatuurlijke lichtsituatie

Een andere wetenschapper en één van de specialisten op het gebied van vogels die in de nacht actief zijn, is Dr. Graham Martin. Hij legt uit dat het gaat om de onderbreking van de extreme gevoeligheid van de ogen die de kerkuil ’s nachts heeft. Er komt plotseling een sterk licht op het netvlies van de kerkuil, terwijl de kerkuil op dat moment is aangepast aan een situatie met weinig licht. Dr. Martin heeft zelf een single flitser gebruikt bij het fotograferen van uilen. Zijn bevindingen waren dat de uilen wellicht verblind waren voor een aantal minuten, maar eveneens dat ze onverstoord leken. Dr. Martin vergelijkt de uilen met mensen. Wij hebben eveneens moeite met felle lichten wanneer we aangepast zijn aan een donkere lichtsituatie. Als je ogen compleet zijn aangepast aan een omgeving waar geen licht aanwezig is en vervolgens daglicht simuleert, dan blijken wij 30 minuten nodig te hebben om ons zelf aan de nieuwe lichtomstandigheden aan te passen. Dat is onze ‘blinde periode’. Wij, als fotografen, creëren wel een zeer onnatuurlijke lichtsituatie. In de natuur wisselt de intensiteit van het licht relatief langzaam waardoor onze ogen er moeiteloos op kunnen aanpassen, aldus Dr. Graham Martin.

Het komt er dus op neer dat het geen blijvende schade zal toebrengen aan het zicht van de uilen, maar dat het wel degelijk verstoring kan geven wanneer we flitslicht gebruiken. Het zorgt namelijk ten minste enkele minuten voor blindheid van de vogel. Gebruiken we een constante lichtbron, dan kan het wel een uur duren voordat de uilen zijn gewend aan de nieuwe lichtomstandigheden. Ook dit zal geen schade brengen aan het netvlies van de uilen.

Ethiek vs geduld

Zijn wij als fotografen dan wel op de juiste manier bezig? Willen we die verstoring op ons geweten hebben? Heeft deze verstoring invloed op het broedsucces van een broedvogel? Dat zijn allemaal kwesties die meespelen om te beoordelen of het ethisch verantwoord is om kunstlicht te gebruiken bij het fotograferen van uilen. Maar aan de andere kant: het laten zien van film en foto’s van deze nachtelijke jager kan eveneens zorgen voor meer bekendheid, want we zien hem al zo weinig actief. Veel geduld hebben, is dat de oplossing? Dat kost weer vele avonden tijd. Die tijd hebben we tegenwoordig niet meer.

Hoe dan deze prachtige uil zonder verstoring vastleggen? De conclusie uit de onderzoeken komt er op neer dat we de kerkuilen de tijd moeten geven om zich te kunnen aanpassen aan de nieuwe lichtsituaties. Dan is het beter een constante lichtbron gebruiken. Wellicht kunnen we dan deze geheimzinnige uil toch onverstoord op de gevoelige plaat krijgen!

Kerkuil met een muis.
Kerkuil met een muis. Fotograaf: Johan de Vos

Links:

12 reacties

  1. Hallo allemaal,
    De vergelijking met flitslicht en nachtelijke flits van de bliksem lijkt mij dicht bij elkaar liggen!
    Mijn ervaring is dat de vogels zich niets van flitslicht aantrekken!
    Soms blijven ze na een flitsfoto rustig zitten, poetsen of anderszins! Of gaan direct de duisternis in en komen binnen enkele minuten terug met een muis!
    Destijds heb ik hier eens over gesproken met de beroemde oogarts de heer Worst.
    Hij had een technische uitleg over het uilenoog en kon zich niet voorstellen dat het schadelijk zou kunnen zijn! Ook hij had het over reageren op nachtelijke lichtflitsen!

    Groet Johan Vos

  2. Ik fotografeer nu een aantal jaren kerkuilen en steenuilen en doe dit met flitslicht. Weliswaar indirect met meerdere flitsers. De broedgevallrn waren allemaal succesvol en de uilen trokken zich er niets van aan. Ik vermoed dat er geen hinder is in de vorm van tijdelijke blindheid. Steenuilen komen binnen de minuut terug na het voeren en na een flits hebben ze ook geregeld gelijk erachter aan een muis gevangen. Nu weet ik dat gehoor daarbij ook belangrijk is, maar ook zeker de ogen spelen een rol. Ik ben dus van mening dat het kan, mits je het goed aanpakt.

  3. Mijn ervaring is dat de Kerkuilen die ik bij mij thuis heb gefotografeerd zich totaal niet stoorden aan het flitslicht en gewoon verder gaan met hun bezigheden! Kan het niet zo zijn dat zij het ervaren als een bliksemschicht? Als een uil verblind zou zijn na de enorm korte flits, zou hij of zij niet zo gemakkelijk doorgaan met redelijk specifieke handelingen! Zoals gericht voeren naar een gekozen jong of een muis op de korrel hebben en deze meteen bejagen!
    Dus kortom bliksem of flits is volgens mij vergelijkbaar! Gr. Johan Vos

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Geef een reactie

12 reacties

  1. Hallo allemaal,
    De vergelijking met flitslicht en nachtelijke flits van de bliksem lijkt mij dicht bij elkaar liggen!
    Mijn ervaring is dat de vogels zich niets van flitslicht aantrekken!
    Soms blijven ze na een flitsfoto rustig zitten, poetsen of anderszins! Of gaan direct de duisternis in en komen binnen enkele minuten terug met een muis!
    Destijds heb ik hier eens over gesproken met de beroemde oogarts de heer Worst.
    Hij had een technische uitleg over het uilenoog en kon zich niet voorstellen dat het schadelijk zou kunnen zijn! Ook hij had het over reageren op nachtelijke lichtflitsen!

    Groet Johan Vos

  2. Ik fotografeer nu een aantal jaren kerkuilen en steenuilen en doe dit met flitslicht. Weliswaar indirect met meerdere flitsers. De broedgevallrn waren allemaal succesvol en de uilen trokken zich er niets van aan. Ik vermoed dat er geen hinder is in de vorm van tijdelijke blindheid. Steenuilen komen binnen de minuut terug na het voeren en na een flits hebben ze ook geregeld gelijk erachter aan een muis gevangen. Nu weet ik dat gehoor daarbij ook belangrijk is, maar ook zeker de ogen spelen een rol. Ik ben dus van mening dat het kan, mits je het goed aanpakt.

  3. Mijn ervaring is dat de Kerkuilen die ik bij mij thuis heb gefotografeerd zich totaal niet stoorden aan het flitslicht en gewoon verder gaan met hun bezigheden! Kan het niet zo zijn dat zij het ervaren als een bliksemschicht? Als een uil verblind zou zijn na de enorm korte flits, zou hij of zij niet zo gemakkelijk doorgaan met redelijk specifieke handelingen! Zoals gericht voeren naar een gekozen jong of een muis op de korrel hebben en deze meteen bejagen!
    Dus kortom bliksem of flits is volgens mij vergelijkbaar! Gr. Johan Vos

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Deze artikelen vind je vast ook interessant: