Op zijn plaats

In situ is een Latijnse uitdrukking dat “op zijn plaats” betekent. Fotografeer jij amfibieën en reptielen in situ dan bevindt het dier zich op zijn oorspronkelijke plaats en heb jij niets gemanipuleerd. De foto van het dier is gemaakt zoals het is aangetroffen en toont de natuur zoals deze is.

De beroemde Duitse natuurfotograaf Fritz Pölking (1936-2007) hanteerde een labelindeling om aan te geven hoe een foto tot stand is gekomen. Deze labelindeling is in het Handboek Natuurfotografie (Siebelink en Van Ughelen, 2011) verfijnd en uitgebreid met een extra label. Deze indeling is overgenomen in het praktijkboek Macrofotografie. In situ valt volgens deze labelindeling onder “label 1: Ongerept”.

Argumenten voor in situ

Een goede foto maken die in situ genomen is ziet er ingewikkeld uit en het op de perfecte plaats poseren lijkt effectiever. Toch zijn er voordelen aan in situ fotografie die zeer zwaar wegen.

Gezondheid van de dieren

Het belangrijkste argument om in situ te fotograferen is de gezondheid van de amfibieën en reptielen. Het aanraken kan voor veel stress zorgen en nadelig zijn voor de gezondheid.
Alle amfibieën hebben een zeer dunne huid waarmee zij zelfs kunnen ademen. Deze huid laat zeer veel stoffen door en maakt amfibieën heel ontvankelijk voor besmettelijke ziekten. Bij aanraking kun je deze ziektes overbrengen. Zeker wanneer je meerdere amfibieën achter elkaar aanraakt.

Hagedissen zoals zandhagedissen, levendbarende hagedissen, muurhagedissen en hazelwormen kunnen hun staart loslaten als verdedigingsmechanisme. Dit doen zij om het roofdier af te leiden zodat zij kunnen vluchten. Hagedissen zien de hand van de fotograaf aan voor roofdier en kunnen hun staart laten vallen als je ze oppakt.

Adders kun je ook beter niet aanraken tijdens de voortplantingstijd of vlak na de winterslaap. De adder is onze enige giftige slang en alleen om die reden raak je hem beter niet aan. Daarnaast speelt een belangrijke gezondheidsreden een rol voor deze fotogenieke slangensoort. Addermannetjes komen vaak als eerste uit hun winterslaap. Dat gebeurt soms in februari, maar meestal in maart. Vrouwtjes volgen een aantal weken later. In dit vroege voorjaar hebben de mannetjes veel zonne-energie nodig om hun spermacellen te laten rijpen. Verstoring gaat ten koste van deze waardevolle tijd om te zonnen. Veelvuldige verstoring heeft uiteindelijk een negatieve impact op de adderpopulatie.

In situ fotografie heeft de minste impact op de gezondheid van amfibieën en reptielen en is daarom ook de meest ethische manier van fotograferen.

Natuurlijk

Veel beelden van geposeerde amfibieën en reptielen zien er onnatuurlijk uit. Het poseren van deze dieren op een natuurlijke manier vergt veel kennis. Een kenner herkent wanneer een dier op een onnatuurlijke manier is geposeerd. Zij zien dat bijvoorbeeld aan de locatie en de houding van het dier. Padden bovenop een paddenstoel of kikkers die schuilen voor de regen zijn bekende voorbeelden van geposeerde dieren op onnatuurlijke plaatsen. Een hangend buikje bij kikkers en padden verraadt stress en is vaak een kenmerk van manipulatie van de fotograaf. Wanneer je weinig kennis hebt over deze dieren raad ik aan ze met rust te laten. Een in situ foto is namelijk altijd natuurlijk.

Het fotograferen van natuurlijk gedrag loont

In situ fotografie geeft je ook de kans natuurlijk gedrag te fotograferen. Wanneer een dier gevangen wordt, krijgt het geen kans zijn natuurlijke gedrag te laten zien.
Gedrag of interacties tussen dieren zijn belangrijke ingrediënten voor onderscheidende foto’s. Je hebt een flinke dosis geduld en geluk nodig om een interessante interactie te zien en deze ook nog eens succesvol te fotograferen.

De kans dat je een topfoto maakt is dan ook groter met een in situ foto. De belangrijkste fotowedstrijden eisen daarnaast ook dat het dier niet gemanipuleerd is.

Objectieven voor een in situ foto

In principe bestaat er geen optimaal objectief voor een in situ foto. Wel geldt hier dat hoe meer mm, hoe minder snel je amfibieën en reptielen verstoort. Ik gebruik zelf meestal de Canon 100-400 II. Deze heeft een korte minimale scherpstelafstand en veel bereik. Daarvoor heb ik 300mm F4 objectieven gebruikt. Ook deze hebben vaak een korte minimale scherpstelafstand en veel bereik. De korte minimale scherpstelafstand is handig om dichterbij deze kleine dieren te komen.

Met wat meer ervaring met een bepaalde diersoort kun je ook zó dichtbij komen dat je een macrolens kunt gebruiken. Er zijn ook diersoorten die dit toelaten. Dit leer je door ervaring. In enkele gevallen is zelfs een groothoek objectief mogelijk. Mijn benadering is dat ik bij onbekende dieren met mijn teleobjectief begin en wanneer het dier het toelaat ik een macrolens probeer.

Het stappenplan om een in situ foto te maken

Het volgende stappenplan helpt je een in situ foto te maken van amfibieën en reptielen bij daglicht. Veel soorten zijn ’s nachts actief en daarbij is sluipen minder noodzakelijk. Amfibieën en reptielen vluchten ’s nachts minder snel. Hierbij geldt ook dat het dier wordt gefotografeerd zoals aangetroffen.

1. Beweeg niet en observeer het dier en omgeving.
2. Kijk naar de beste hoek voor een foto. Zorg dat er niets tussen jou en het dier in zit. Zorg ook dat het licht van de juiste kant komt. Kies op basis daarvan de beste positie om de foto te maken.
3. Wanneer je de juiste positie hebt gevonden beweeg je langzaam naar de gekozen positie om de foto te nemen. Je beweegt zeer langzaam om de kans te verkleinen dat je wordt gezien. Neem een eerste foto.
4. Als je dichterbij wil komen dan beweeg je langzaam terwijl je ondertussen het dier in de gaten houdt. Wanneer je een dier benadert vanuit een zo laag mogelijke positie is de kans op succes groter. Bij elke stap dichterbij neem je een foto van het dier. Wacht dus niet met fotograferen totdat je té dichtbij bent, want je loopt dan de kans dat je niets hebt.
5. Als het dier beweegt dan heeft hij je waarschijnlijk gezien. Een muurhagedis zwaait naar je als hij je gezien heeft, een zandhagedis loopt van je af en een boomkikker draait zich om in springpositie. Wanneer het dier je opgemerkt heeft maar niet helemaal weg is, sta dan stil. Wacht tot het dier zich weer veilig voelt en zijn oorspronkelijke pose weer aanneemt. Probeer het dan voorzichtig opnieuw.
6. Wanneer het dier vlucht en verdwenen is loont het soms om te wachten. Sommige dieren keren terug. Vooral zonnende hagedissen doen dit.
7. Weg is weg! Het accepteren dat het niet is gelukt kan soms moeilijk zijn. Laat het los en zeg tegen jezelf dat er nog een kans komt.

Ik hoop dat dit artikel jou inspireert om voortaan amfibieën en reptielen in situ te fotograferen. Het zal uiteindelijk onderscheidende foto’s opleveren en je helpen een ethische natuurfotograaf te zijn.