Op zoek naar het duister… in lichtvervuild Nederland

Bloedmaan tijdens vakantie

Het is 27 juli als ik tijdens een kampeervakantie op de Veluwe mijn gezelschap alleen laat en op zoek ga naar een eenzaam heideveld. Vanavond komt de maan verduisterd op (de bloedmaan) en ik kan het niet laten om zelfs tijdens de vakantie dit toch wel schitterende fenomeen vast te leggen. Ik besef me dat de locatie alles behalve perfect is, zeker als ik ter plaatse kom en dan geen enkele mooie compositie kan vinden. Het zij zo. Soms is het ook gewoon ‘vakantie’, de ontspanknop kan niet altijd gespannen zijn. Moederziel alleen zie ik de schemering langzaam overgaan in een steeds donker wordende wereld en wacht tot het donker genoeg is om de bloedmaan te zien, wat het deze keer speciaal zal maken is de combinatie met eveneens rode Mars. Dan gebeurt het…

Bent u astroloog?

Blijkbaar heb ik een plek uitgekozen vlakbij één van de vele campings. Precies wanneer ik alles heb opgesteld verzamelen zich binnen een half uur zeker 20 geïnteresseerden om mij heen. “Bent u gids van Natuurmonumenten?” Nee hoor, ik ben gewoon op vakantie. “Ben u astroloog?”, ik schiet in de lach en terwijl ik ook dat ontken besluit ik dat ik het verschil tussen astronoom (sterrenkundige) en astroloog (sterrenwichelaar) maar achterwege zal laten. Dan zien ze mijn statief, camera en telelens (immers, ik had geen mooie landschappelijke compositie gevonden en wil me richten op de combinatie van bloedmaan met mars). “Ooooohh…. ben u soms fotograaf?” Scherpzinnig hoor. “Mag ik eens door de camera kijken?” vraagt een jongetje terwijl hij zonder op antwoord te wachten mijn statief al beetpakt. Dat is té veel en daar trek ik resoluut de lijn. Van mijn camera blijf je af. Maar ik ben best bereid een foto te laten zien van de bloedmaan. Een voor mij weinig interessant beeld met alleen een maan, maar het geeft de mensen goed zicht op dat – toch wel kleine – rode rondje in de lucht.

Is dat nou de grote beer?

“Wow Trees, kom hier eens kijken! Deze fotograaf heeft hem prachtig in beeld. Wat een mooie foto!” Als zovelen verwart hij in mijn ogen een mooi onderwerp met een mooie foto. Maar ach, soms is een veer in je achterste best leuk. Trees komt aangelopen en samen vergapen ze zich aan de foto. En als met alle schermen (TV, smartphone, tablet of laptop) is ook de achterkant van mijn camera bij de hele groep ineens veel interessanter dan het zeldzame fenomeen in werkelijkheid. “Mag ik een foto ervan maken?” Even twijfel ik, maar ach, het is een foto van een fenomeen, nou niet bepaald een onderscheidende Johan-van-der-Wielen-foto, dus vooruit maar.

Dan is de interesse al snel weg bij de groep. Hoeveel ik ook vertel over het fenomeen, of ze laat zien dat deze avond maar liefst 3 planeten aan de hemel te zien zijn of ze vermaan vooral te blijven wachten tot de ‘echte’ maan weer terugkeert… het is net als met alles in onze maatschappij, de aandacht is verdwenen. Bloedmaantje gezien, avondje klaar. In een laatste poging mijn liefde en passie voor de nacht te willen delen laat ik aan één van de kinderen – die zijn het langste geïnteresseerd – de grote beer zien. Dat was de druppel… alle aandacht is weer terug. “Is dat nou de grote beer? Die heb ik nog nooit gezien” roept een oudere man uit. Ik staar hem stomverbaasd aan (wat hij gelukkig niet ziet in het donker). “Die zie je in Amsterdam niet… nooit geweten dat die in Nederland te zien was”.

Nederland: meest lichtvervuilde plek ter wereld!

En daarmee is het bewijs voor mij weer geleverd. Wij leven niet alleen in één van de dichtstbevolkte delen van de wereld, ook – ongelogen – één van de meeste verlichtte landen. Zó verlicht dat zelfs deze oudere man uit Amsterdam nog nooit de grote beer heeft gezien terwijl notabene de grote beer bij ons zo goed zichtbaar is omdat door de vele nachtelijke lampen de kleinste sterren onzichtbaar zijn waardoor de grote beer zo mooi overkomt. Dat niet iedereen de gaswolk van de Melkweg heeft gezien of zelfs maar weet dat die ook bij ons te zien is, kan ik mij voorstellen. Maar de grote beer…

Meewarig bekijk ik op mijn laptop de laatste versie van de Light Pollution Map. Op wereld niveau zijn een paar grote ‘vlekken’ te zien waar er veel licht is ’s nachts. Licht door industrie, straatlantaarns, verlichtte snelwegen, bedrijventerreinen en kassencomplexen. Meteen valt op dat Europa de boventoon voert. Zoom ik in op Europa dan zie ik Londen als lichtste plek op aarde maar onze randstad met Westlandse kassencomplexen nog veel meer. Ons eigen Nederland is de meeste lichtvervuilde plek ter wereld!! Maar niet alleen het Westland is erg, inmiddels is ook een enorme puist aan licht te vinden in de NO polder: de kassen bij Luttelgeest. Terwijl al jarenlang bekend is dat het loont om ’s nachts de kassen te verduisteren (immers blijft dan licht en warmte nog meer binnen) wordt het nog steeds nauwelijks gedaan…

Impact op milieu

We zijn in Nederland zó gewend aan nachtelijke verlichting dat we er niet eens bij stil staan welk een impact het heeft om heel de nacht maar overal lampen te laten branden. Wat denk je niet dat je aan energie bespaart als je ’s nachts de buitenlampen uitdoet! En al die energie moet gemaakt worden, wanneer we de nachtelijke verlichting doven besparen we zóveel energie dat we daarmee een enorme stap voorwaarts doen in de vermindering van energieproductie en daarmee vermindering van de CO2 uitstoot. Lichtvervuiling heeft impact op jouw en mijn milieu.

Natuur heeft donkere nacht nodig

Niet alleen op ons milieu is de impact groot. Ook op de natuur. Waar nachtdieren gewend zijn aan donker en prooidieren in de nacht gewend zijn aan rust omdat roofdieren in het donker slecht kunnen jagen veranderen wij met onze nachtelijke verlichting het ecosysteem. Inmiddels heeft onderzoek uitgewezen dat trekvogels verstoord raken door het licht van de mens en gaat het met de nachtvlinders ontzettend slecht. Nachtvlinders komen op onze buitenlampen af en wanneer ze binnen een bepaalde straal van de lamp komen ervaren ze zóveel licht dat ze overgaan in ‘dagstand’, oftewel, rust. Er wordt minder gepaard en er komen minder nakomelingen. Veel dieren hebben last van onze verlichting, voor natuur is na een dag gewoon een donkere nacht nodig. En die heb je in Nederland bijna niet meer. Daar is het 24/7 licht.

Slaapgebrek

Niet alleen de fauna komt niet tot rust. Door de 24-uurs economie hebben we als mens ook een 24-uurs dag gecreëerd. De mens moet 24/7 actief zijn en door het licht zijn we ook veel langer op dan vroeger. Nauwelijks krijgen we nog 8 uur slaap per nacht en als we dan op bed liggen kunnen we vaak niet in slaap komen door de verlichting van straat, stad en industrie. Het is bekend dat de mens in het westen van ons land minder melatonine aanmaakt dan in het oosten of noorden, slechter slaapt en meer lijdt aan slaapstoornissen. Lichtvervuiling is één van de belangrijkste oorzaken.

Nergens voor nodig!

Maar waarom willen we ’s nachts alle lampen aan? Zijn we bang voor het donker geworden? Angst voor inbraken en voelen we ons onveilig? Dit zal een grote reden zijn. Maar daarom hoeven niet de hele nacht de lampen constant aan. Simpele bewegingsdetectoren doen het licht aan bij ‘onraad’, de rest van de nacht kan het uit. Je wordt ook sneller wakker als je buitenlamp ineens aanschiet dan constant aanblijft. Zelfs op bedrijventerreinen kan dit prima. Waarom moeten overigens schoorstenen van industrie om de meter een zee van licht hebben? Het is geen kerstboom! Door na te denken over écht noodzakelijk licht kan 80% van de lampen gewoon uit. En snelwegen dan? Het is al lang bekend dat de meeste autorijders liever rijden met eigen koplampen in het donker dan onder de hel verlichtte lantaarns.

Doe met mij mee in mijn Masterclass tijdens de Nacht van de Nacht

Ik ben als nachtfotograaf al een aantal jaren trotse ambassadeur van de Nacht van de Nacht, samen met illustere namen als André Kuijpers en Govert Schilling. Op 27 oktober vragen wij aandacht voor de problematiek van lichtvervuiling en proberen mensen, ieder op ons eigen vakgebied, bewust te maken van het fenomeen lichtvervuiling, de impact en vooral wat je zelf kan doen. Ik doe dat door mensen mee te nemen in de nacht en te laten fotograferen. Op het moment dat je zelf met eigen ogen ziet hoezeer je beeld vervuild raakt door het licht van stad, weg of industrie begin je goed te begrijpen hoe erg het met Nederland is gesteld.

Tijdens een Masterclass bij Fort Vechten op 27 oktober laat ik je de mooiste nachtelijke beelden van Nederland zien, maar vertel ik ook hoe je zelfs ’s nachts op pad kan gaan om te fotograferen. Ik neem je mee op mijn unieke reis van één nacht door de Nederlandse nacht waarbij ik ieder uur op een andere plek een beeld van Nederland bij nacht heb gemaakt. Mocht je vorig jaar al zijn geweest, kom dan gerust weer want mijn verhaal is nieuw met heel veel nieuwe (spectaculaire) beelden! En natuurlijk gaan we ook de praktijk in, de nacht in, om zelf op het verduisterde Fort bij Bunnik te fotograferen. In het veld geef ik tips en help ik je.

Deze Masterclass kost alleen de toegang voor het Fort… kortom, help mij mee tijdens de Nacht van de Nacht om samen een statement te maken tegen lichtvervuiling in Nederland! Hopelijk kan ik jullie allemaal de Grote Beer (en meer) laten zien!

Kijk hier voor aanmelding en informatie.