Tilt-shift objectieven bij landschapsfotografie (1)

Tilt-shift objectieven; kenmerken en toepassingen

Tilt-shift (TS) objectieven worden vooral gebruikt bij architectuur- en landschapsfotografie en ook vaak bij productfotografie, bijvoorbeeld voedselfotografie. Zowel Canon als Nikon hebben een lijn van deze specialistische objectieven voor hun eigen camera’s, terwijl de firma’s Samyang, Schneider-Kreuznach en Hartblei TS objectieven voor de meest gangbare lensvattingen fabriceren. Naast de tilt en shift functies hebben deze objectieven nog een aantal eigenschappen gemeen:

• Hoge aanschafprijs. De aanwezigheid van de tilt en shift functies stelt speciale eisen aan het fabricage proces terwijl de lenzen in relatief kleine series geproduceerd worden, wat leidt tot een hoge prijs.
• Veelal uitstekende beeldkwaliteit. TS objectieven hebben een veel grotere beeldcirkel dan normale objectieven (zie later in dit artikel) waardoor allerlei lensfouten die veelal aan de beeldranden zichtbaar worden, minder prominent aanwezig zijn als je het beeldcentrum gebruikt.
• Het zijn allemaal manual focus lenzen.

Ik werk al enige jaren met de Canon tilt-shift objectieven en ik zal hier het één en ander vertellen over mijn ervaringen met dit soort objectieven bij het fotograferen van landschappen.

De shift functie

Iedere lens maakt een cirkelvormig beeld van het landschap voor de lens en de sensor van de camera neemt een rechthoekige uitsnede uit deze beeldcirkel. Bij normale lenzen is deze beeldcirkel maar weinig groter dan wat nodig is om de rechthoekige sensor net te “vullen” (linksboven). De beeldcirkel van zulke lenzen kan daarom ook niet verschuiven want dan wordt de sensor niet langer meer volledig bedekt (linksonder). Ook kunnen hierdoor lenzen die ontwikkeld zijn voor een bepaald sensorformaat nooit gebruikt worden voor een groter formaat; het zou leiden tot sterk gevignetteerde of zelfs compleet zwarte hoeken aangezien deze buiten de beschikbare beeldcirkel vallen. Shift objectieven daarentegen hebben een beeldcirkel die veel groter is dan wat nodig is voor de sensor (rechtsboven). Bij dit soort objectieven kunnen we de beeldcirkel dus verschuiven in horizontale of verticale richting zonder dat dit leidt tot beeldverlies (rechtsonder). Deze eigenschap van TS lenzen kunnen we gebruiken voor het maken van panorama foto’s en om het perspectief in een foto te controleren.

Panoramafotografie

Met een TS objectief is een panorama van hoge kwaliteit heel eenvoudig. Voor een horizontaal panorama zet ik de camera op statief in de “landschapsstand”. Ik shift de lens naar links zodanig dat het linkerdeel van het panorama goed in beeld is en neem een opname waarbij belichting en scherpstelling handmatig zijn ingesteld. Houdt er rekening mee dat je de belichtingstijd bepaalt voordat je de lens gaat verschuiven, want door de lens te verschuiven wordt de belichtingsmeter (deels) afgedekt en kan de camera dus geen goede lichtmeting meer doen! Vervolgens verschuif ik de lens naar rechts om het rechterdeel van het panorama in beeld te krijgen en maak ik een tweede opname met dezelfde instellingen. Een stitching programma doet vervolgens de rest. Bij de Canon TS objectieven is de maximale shift 12 mm naar links en 12 mm naar rechts. Bij maximale shift en gebruik van een full frame camera, overlappen linker en rechter beeld elkaar 12 mm en wordt het maximale beeldformaat 60×24 mm, een 2,5×1 panorama dus.

Gebruik je een crop camera dan zijn met deze procedure zelfs 3×1 panorama’s te realiseren. Panorama’s met breedte/hoogte verhoudingen groter dan 3 kunnen niet gemaakt worden met de shift techniek. Ik vind dat geen groot probleem, want dergelijke panorama’s maak ik weinig. Het is namelijk uitermate lastig om dit soort 4×1 of 5×1 panorama’s fraai weer te geven: zelfs een 1 meter breed panorama is slechts een weinig indrukwekkende 20 cm hoog!

Voordelen van een TS objectief voor panorama’s

Tsja zult u zeggen, dat kan ook met een normale lens. Inderdaad, dat kan ook met een normale lens, maar het gebruik van een TS objectief heeft wel een tweetal voordelen:

• Snelheid en gemak. Maak je een panorama zonder veel voorgrond met een (licht) teleobjectief dan kan je vaak nog wel redelijk snel werken door de camera met lens op statief te draaien en 2 of 3 liggende opnames te combineren. Maak je echter een panorama waarin ook een voorgrond belangrijk is met een niet shift groothoek objectief dan ben je meestal gedwongen om een serie staande foto’s te maken met behulp van een panorama opstelling, die zo is ingesteld dat het parallax effect, het verschijnsel dat voor- en achtergrond ten opzichte van elkaar lijken te bewegen als de camera wordt gedraaid, geen rol speelt. Dit alles kost tijd en als ik een panorama maak met een groothoek objectief ben ik vaak al snel een uurtje bezig. Een besluit om de panorama opstelling maar thuis te laten kan dan ook altijd op veel instemming van mijn echtgenote rekenen. Met een shift objectief daarentegen speelt parallax geen rol want in feite zijn de verschillende opnames die het panorama samenstellen gewoon verschillende uitsneden uit hetzelfde onveranderlijke beeld. Meestal ben ik dan ook binnen 5 minuten klaar. Bedenk ook dat een beetje panorama opstelling al gauw weer 2 kilo extra in de fototas betekent.

• Kwaliteit. Iedere lens geeft een beeld dat in meer of mindere mate vertekend is. Maak je een panorama uit een serie opnames gemaakt door draaien van de camera dan zullen de overlappende delen dus nooit identiek zijn. Moderne software is verrassend goed om dit te corrigeren en ik sta er vaak versteld van wat gespecialiseerde stitching software weet te produceren. Echter iedere correctie gaat ten koste van de uiteindelijke beeldkwaliteit en ook worden vaak totaal vertekende panorama’s geproduceerd die je vervolgens weer in Photoshop met veel moeite en geduld moet recht trekken. Maak je daarentegen een panorama met een shift objectief dan zijn de overlappende delen identiek en hoeft de software niets anders te doen dan de beelden ongecorrigeerd over elkaar heen te leggen. Het uiteindelijke panorama komt bij mij dan ook altijd als perfecte rechthoek zonder vreemde vertekeningen of artefacten uit de bewerking. Hoe korter de brandpuntsafstand hoe meer zaken als vertekening een rol gaan spelen. Ik gebruik daarom met name de 17 en 24 mm TS objectieven voor moeilijke weidse panorama’s waar voorgrond een belangrijke rol speelt.

Verticale panorama’s

Het maken van een panorama met een TS objectief is uiteraard niet beperkt tot liggende panorama’s. Ik maak ook veel panorama’s in verticale richting. De procedure is dezelfde als boven beschreven met dit verschil dat de lens verschoven wordt in verticale richting. Met de camera in liggende positie krijg je zo een vrijwel vierkant formaat en ik gebruik dit veel om een onderwerp groot in de voorgrond te combineren met een diepe achtergrond en/of een fraaie lucht.

In deze tutorial staat de shift functie van een TS objectief centraal. In een volgende tutorial komt de tilt functie aan bod.