Menu

Onderdeel van Pixfactory

Vlinderfotografie in januari?

Van de Nederlandse dagvlinders overwintert maar een handjevol hier als vlinder, de rest zoekt zijn heil in warmere oorden of komt de winter door als pop, rups of eitje. Een voorbeeld van die laatste strategie vinden we bij de sleedoornpage. Dit zeldzame vlindertje komt verspreid in het binnenland voor en is volgens Vlindernet de enige bedreigde (Rode lijst) vlindersoort in Nederland die vooral buiten natuurgebieden voorkomt.
sleedoornpage
Een enkel eitje van de sleedoornpage. Fotograaf: Jaap Schelvis

Sleedoornpage; een ei hoort er bij!

De meeste eieren, zoals die van kieviten of paashazen worden gezocht in het voorjaar. De eitjes van de sleedoornpage kun je echter het beste zoeken midden in de winter. Tegen het voorjaar zijn ze lastiger te vinden doordat de vegetatie dan al begint uit te lopen. Bovendien zijn de eitjes dan vaak groen door algengroei waardoor ze minder opvallen en ook minder fotogeniek zijn.

sleedoornpage
Drie eitjes bij elkaar is wel leuk, maar deze zaten op een heel lastig plekje en waren bovendien behoorlijk groen be-algt. Hier heb ik dus verder maar geen tijd aan besteed. Fotograaf: Jaap Schelvis

Zoals de naam al doet vermoeden vind je de eitjes van deze vlinder vooral op sleedoorn (en soms op andere gecultiveerde pruimenbomen). Het vrouwtje zet de eitjes meestal af in de oksel van een takje op de overgang van oud naar nieuw hout. De eitjes zijn klein, erg klein, minder dan een millimeter! Het kost dus behoorlijk wat tijd om er één te vinden die ook nog op een fotografeerbare plek zit.
Gelukkig organiseert de Vlinderwerkgroep Friesland ieder jaar een telling waarbij een groepje enthousiaste vrijwilligers het veld in gaat om een bijdrage te leveren aan het onderzoek naar de verspreiding van dit prachtige vlindertje.

Bijvangst! Op zoek naar de eitjes van de sleedoornpage vonden we onder andere een pop van een oranjetip en ook deze 4 eitjes van de blauwrandspanner.
Bijvangst! Op zoek naar de eitjes van de sleedoornpage vonden we onder andere een pop van een oranjetip en ook deze 4 eitjes van de blauwrandspanner. Fotograaf: Jaap Schelvis

Eitjes fotograferen

Heb je eenmaal je fotomodel gevonden begint het echte werk pas goed. Vanwege het formaat koos ik voor het MP-E 65 objectief waarbij ik de vergroting op ongeveer 4x zette. Bij die vergroting kun je het beste werken met een diafragma tussen de F2.8 en F5.6. Knijp je het diafragma nog verder dicht dan verlies je namelijk al scherpte (zie tabel). Daar komt bij dat je op F5.6 bij 4x vergroting een scherptediepte hebt van net minder dan 1/8 millimeter. Pas met het diafragma zo ver mogelijk dicht op F16 haal je een scherptediepte van 0,35 mm. Dat net voldoende zou zijn om het eitje helemaal scherp af te beelden. Het verlies aan beeldkwaliteit is dan echter onacceptabel. Bovendien heb je bij F16 op 4x een effectief diafragma van (4+1) x 16 = 80. Dit resulteert in een zeer lange sluitertijd die in het veld vrijwel zeker weer tot bewegingsonscherpte zou leiden.

MP-E65 Canon
Het bovenste deel van de tabel geeft voor elke combinatie van vergroting en gebruikt diafragma de effectieve diafragmawaarde en of de scherpte goed (groen) of acceptabel (oranje) is. De onderste helft van de tabel geeft per combinatie van vergroting en gebruikt diafragma de resulterende scherptediepte.

Focus stacking

De oplossing was om focus stacking toe te passen, het samenvoegen van meerdere foto’s waarbij je iedere keer hebt scherpgesteld net op een ander punt. Wanneer je dat in je windstille thuis-studio kunt uitvoeren kun je net zo lang zoeken tot je de ideale combinatie van diafragmawaarde en aantal opnames hebt gevonden. Maar in dit geval kon ik natuurlijk niet een takje met eitjes afknippen om mee naar huis te nemen! Het was dus zaak om in het veld een aantal series te maken. Later thuis kon ik dan beoordelen welke het beste resultaat had opgeleverd.

Van belang is uiteraard dat je onderwerp en camera beiden zo stabiel mogelijk zijn opgesteld. Ondanks dat ik een ‘windstille’ dag had uitgekozen voor de opnames bleek het toch nodig om het takje met het eitje nog extra te ‘fixeren’. Dat heb ik gedaan door het takje vast te binden aan een tweede statief.

sleedoornpage
Leden van de vlinderwerkgroep zoeken samen met een medewerker van de vlinderstichting de locatie af. Fotograaf: Jaap Schelvis

Dan is het verder van belang dat je heel nauwkeurig de scherpstelling kunt veranderen tussen de verschillende foto’s. Tegenwoordig gebruik ik daar een zogeheten macroslede voor, maar ik heb het ook wel gedaan met een kruistafel van een oude microscoop. Verder is het belangrijk dat de belichting van alle foto’s gelijk blijft en niet wordt beïnvloedt door de plaats van scherpstelling. Dit bereik je het beste door handmatig te belichten in plaats van diafragmavoorkeur te gebruiken.
Tot slot moet je proberen om iedere bron van bewegingsonscherpte uit te schakelen. In de praktijk betekent dat dus dat je scherpstelt met behulp van live view zodat je spiegel al is opgeklapt vóór de sluiter opent. Verder maakte ik gebruik van een draadloze afstandsbediening om ieder contact met de camera te voorkomen tijdens het afdrukken.

sleedoornpage
Voor diegene die nu toch wel nieuwsgierig zijn geworden welk vlindertje dit eitje gelegd heeft hierbij een plaatje van een vrouwtje sleedoornpage. Fotograaf: Jaap Schelvis

Kritische keuze van de serie

Uiteindelijk heb ik een viertal series gemaakt in het veld met diafragmawaardes variërend van F5.6 tot F14. Van deze series bleek bij kritische beschouwing op een groot scherm dat alleen de opnames gemaakt op F5.6 bij 1/25s voldoende scherp waren om te gebruiken voor een focus-stack. Bij de serie op F7.1 was de belichtingstijd van 1/11s kennelijk toch al te lang om bewegingsonscherpte te voorkomen. Juist vanwege de zeer fijne details die ik wilde vastleggen kon ik ook niet de ISO waarde verder omhoog brengen dan de gebruikte ISO 800. Bij de series met nog hogere diafragmawaardes (F9 en F14) werden de sluitertijden natuurlijk nog langer en begon je ook steeds duidelijker het teruglopen van de scherpte te zien.

sleedoornpage
Een enkel eitje van de sleedoornpage. Fotograaf: Jaap Schelvis

De laatste stap in de making of was de selectie van de samen te voegen beelden. Het bovenstaande beeld van het eitje is uiteindelijk samengesteld uit 3 opnames met een net iets andere scherpstelling. Die drie bestanden zijn samengevoegd tot 1 bestand met behulp van Helicon Focus. De resulterende TIFF-file van maar liefst 58 MB heb ik dan uiteraard nog verkleind en gecomprimeerd tot de JPG-afbeelding van 101 KB voor dit artikel.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Geef een reactie

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Deze artikelen vind je vast ook interessant: